Vadeli İşlem Sözleşmesi Türleri: Perpetual, Mart ve Ötesi.

Vadeli İşlem Sözleşmesi Türleri: Perpetual, Mart ve Ötesi

Kripto para piyasalarının hızla gelişen dünyasında, yatırımcılar ve tüccarlar için sunulan araçlar da aynı hızla çeşitlenmektedir. Spot piyasaların ötesinde, türev ürünler, özellikle de vadeli işlemler, piyasa hareketlerinden hem yükseliş hem de düşüş yönünde kâr elde etme potansiyeli sunar. Ancak, kripto vadeli işlemleri dünyasına adım atmadan önce, mevcut sözleşme türlerini anlamak kritik öneme sahiptir. Bu makalede, kripto türev piyasasının temel taşları olan Perpetual (Sürekli), Mart (Teslimatlı) ve diğer vadeli işlem sözleşmelerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Bu bilgileri edinmek, vadeli işlem piyasası dinamiklerini daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır.

Bölüm 1: Vadeli İşlemlere Giriş ve Temel Kavramlar

Vadeli işlem sözleşmesi, alıcı ve satıcının belirli bir varlığı (bu durumda kripto para birimini), önceden belirlenmiş bir tarihte ve fiyattan alma veya satma yükümlülüğü altına girdiği finansal bir anlaşmadır. Kripto vadeli işlemleri, geleneksel finansal piyasalardaki vadeli işlemlerin dijital varlıklara uyarlanmış halidir.

1.1. Kaldıraç ve Marj

Vadeli işlemlerin cazibesinin temelinde genellikle kaldıraç yatar. Kaldıraç, küçük bir sermaye (marj) ile piyasada çok daha büyük pozisyonlar açmanıza olanak tanır.

• **Marj:** Bir pozisyonu açmak ve sürdürmek için teminat olarak yatırılan miktardır. Başlangıç marjı ve sürdürme marjı olmak üzere iki temel türü vardır. Yeterli marjın yönetimi, özellikle yüksek kaldıraç kullanıldığında hayati önem taşır. Bu konu, Kurumsal Vadeli İşlem Ticaretinde Marj Yönetimi ve Risk Kontrolü başlığı altında daha derinlemesine incelenmiştir.
• **Kaldıraç:** 10x kaldıraç kullanmak, 1.000 dolarlık bir pozisyonu sadece 100 dolarlık teminatla kontrol edebileceğiniz anlamına gelir. Bu, potansiyel kârı artırırken, kayıp riskini de aynı oranda büyütür.

1.2. Uzun ve Kısa Pozisyonlar

Vadeli işlemler, piyasanın hem yükselişinden hem de düşüşünden kâr etme esnekliği sunar:

• **Uzun Pozisyon (Long):** Varlığın fiyatının gelecekte artacağına dair beklentiyle pozisyon açmaktır.
• **Kısa Pozisyon (Short):** Varlığın fiyatının gelecekte düşeceğine dair beklentiyle pozisyon açmaktır.

Bölüm 2: Perpetual (Sürekli) Vadeli İşlem Sözleşmeleri

Perpetual sözleşmeler, kripto vadeli işlem piyasasının belki de en popüler ve en yaygın kullanılan türevidir. Adından da anlaşılacağı gibi, bu sözleşmelerin belirli bir vade sonu tarihi yoktur.

2.1. Perpetual Sözleşmelerin Tanımı ve Özellikleri

Perpetual sözleşmeler, geleneksel vadeli işlemlerin aksine, sonsuza kadar (teorik olarak) açık kalabilir. Tüccarlar, pozisyonlarını kendileri kapatmadıkça veya marjları yetersiz kaldığı için tasfiye edilmedikçe pozisyonda kalabilirler.

Temel Özellikler:

• **Vade Sonu Yok:** En belirgin fark budur. Bu, tüccarlara esneklik sağlar ve sürekli piyasa maruziyeti sunar.
• **Fonlama Oranı (Funding Rate):** Perpetual sözleşmelerin fiyatını spot piyasa fiyatına yakın tutmak için kullanılan mekanizmadır. Bu oran, sözleşme fiyatı ile spot fiyat arasındaki farka göre periyodik olarak (genellikle 8 saatte bir) ödeme yapılmasını gerektirir.

   *   Eğer Perpetual sözleşme fiyatı, spot fiyattan yüksekse (pozitif fonlama), uzun pozisyon sahipleri kısa pozisyon sahiplerine ödeme yapar. Bu, uzun pozisyonların pahalı hale geldiğini ve fiyatın düşmeye teşvik edildiğini gösterir.
   *   Eğer Perpetual sözleşme fiyatı, spot fiyattan düşükse (negatif fonlama), kısa pozisyon sahipleri uzun pozisyon sahiplerine ödeme yapar.

2.2. Fonlama Oranının Mekanizması

Fonlama oranı, piyasa dengesini sağlamak için tasarlanmıştır. Tüccarların, sözleşme fiyatını gerçek piyasa fiyatına yakın tutmak için teşvik edilmesini sağlar. Yüksek pozitif fonlama oranları, piyasanın aşırı alım bölgesinde olduğunu ve düzeltme riski taşıdığını gösterebilirken, sürekli negatif fonlama oranları piyasanın önemli ölçüde kısa pozisyon baskısı altında olduğunu işaret eder.

2.3. Avantajları ve Dezavantajları

Avantajları:

• Daha fazla esneklik ve sürekli pozisyon tutma imkanı.
• Vade sonu riski (expiry risk) olmaması.

Dezavantajları:

• Fonlama oranları maliyet yaratabilir. Sürekli olarak fonlama ödemesi yapmak, uzun vadeli pozisyonların maliyetini artırır.
• Fiyat manipülasyonuna karşı daha hassas olabilirler, zira fonlama mekanizması kusursuz çalışmayabilir.

Bölüm 3: Mart (Teslimatlı) Vadeli İşlem Sözleşmeleri

Mart vadeli işlemleri, geleneksel vadeli işlem piyasasının temelini oluşturur ve belirli bir tarihte sona erer. Kripto piyasasında bu sözleşmeler genellikle "Delivery Futures" olarak adlandırılır.

3.1. Mart Sözleşmelerinin Tanımı

Mart sözleşmeleri, alıcı ve satıcının sözleşmenin sona erme tarihinde, önceden belirlenmiş bir fiyattan varlığı alıp satma zorunluluğu getiren anlaşmalardır. Bu son kullanma tarihi, sözleşmenin en kritik özelliğidir.

3.2. Teslimat Mekanizması

Mart sözleşmelerinde iki ana teslimat türü vardır:

• **Fiziksel Teslimat:** Sözleşme vadesi dolduğunda, alıcı varlığın tamamını alır ve satıcı varlığı teslim eder. Kripto piyasasında bu, cüzdanlar arasında token transferi anlamına gelebilir, ancak çoğu borsa bu yöntemi kullanmak yerine nakit uzlaşmayı tercih eder.
• **Nakit Uzlaşma (Cash Settlement):** Sözleşme vadesi dolduğunda, fiziksel varlık transferi yapılmaz. Bunun yerine, sözleşmenin son işlem saatindeki (genellikle bir endeks fiyatı) farkı temel alınarak, kâr veya zarar, hesaplardaki teminat (marj) üzerinden nakit olarak (genellikle stablecoin cinsinden) hesaplanır. Kripto türev piyasasında nakit uzlaşmalı mart sözleşmeleri daha yaygındır.

3.3. Vade Sonu Etkisi (Expiry Effect)

Mart sözleşmelerinin en önemli dinamiği vade sonu etkisidir. Sözleşme tarihi yaklaştıkça, tüccarlar pozisyonlarını kapatmak veya yeni bir sözleşmeye taşımak (roll over) zorundadır.

• **Roll Over:** Tüccarlar, pozisyonlarını mevcut sözleşmeden bir sonraki vade sonu tarihli sözleşmeye taşırlar. Bu işlem, piyasada belirli bir hacim ve fiyat hareketliliği yaratabilir.
• **Fiyat Uyumlanması:** Vade sonu yaklaştıkça, Mart sözleşmesinin fiyatı, spot piyasa fiyatına doğru yakınsar. Teslimat anında, teorik olarak fiyatlar eşleşmelidir (nakit uzlaşmalı sözleşmelerde ise uzlaşma fiyatı spot piyasa referans alınarak belirlenir).

3.4. Avantajları ve Dezavantajları

Avantajları:

• Fonlama ödemesi gerektirmezler, bu da uzun vadeli tutma maliyetini düşürür.
• Fiyat keşfi daha geleneksel ve öngörülebilirdir, çünkü belirli bir son tarih vardır.

Dezavantajları:

• Belirli bir son kullanma tarihi vardır; tüccarlar pozisyonlarını aktif olarak yönetmek zorundadır.
• Vade sonu dönemlerinde likidite düşüşleri veya ani fiyat hareketleri yaşanabilir.

Bölüm 4: Fark Sözleşmeleri (Futures vs. Forwards)

Vadeli işlemler (Futures) ve İleriye Dönük Sözleşmeler (Forwards), temelde benzer olsa da, kripto türev piyasasında genellikle "Futures" terimi kullanılır. Ancak, aralarındaki farkı anlamak önemlidir.

• **Futures (Vadeli İşlemler):** Takas odası (borsa) tarafından standartlaştırılmıştır ve takas odası garantisi altındadır. Bu, karşı taraf riskini (counterparty risk) büyük ölçüde azaltır. Kripto borsalarında listelenen sözleşmeler genellikle bu yapıdadır.
• **Forwards (İleriye Dönük):** Özel olarak iki taraf arasında müzakere edilir. Standart değildir ve genellikle fiziksel teslimat içerir. Karşı taraf riski daha yüksektir. Kripto dünyasında, büyük kurumsal oyuncular OTC (tezgah üstü) piyasalarda ileriye dönük anlaşmalar yapabilirler.

Bölüm 5: Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Karşılaştırması

Perpetual ve Mart sözleşmeleri arasındaki temel farkları özetlemek, yeni başlayanlar için yol gösterici olacaktır.

Özellik	Perpetual Sözleşmeler	Mart Sözleşmeleri (Teslimatlı)
Vade Sonu Tarihi	Yok (Sonsuz)	Var (Belirli bir tarih)
Fiyatı Spot'a Yaklaştıran Mekanizma	Fonlama Oranı	Vade Sonu Teslimatı/Uzlaşması
Tutma Maliyeti	Fonlama ödemeleri nedeniyle maliyetli olabilir	Fonlama ödemesi yok, maliyet sadece kaldıraç faizidir (borsaya göre değişir)
Likidite	Genellikle en yüksek likiditeye sahiptir	Vade sonuna doğru likidite değişebilir
Risk Tipi	Sürekli fonlama riski	Belirli bir tarihte pozisyonun kapanma/uzlaşma riski

Bölüm 6: Kripto Vadeli İşlemlerinde Risk Yönetimi ve Uygulamalar

Vadeli işlemler, yüksek kaldıraç potansiyeli sunduğu için, risk yönetimini ihmal etmek yıkıcı sonuçlar doğurabilir. Başarılı bir tüccar olmak, sadece doğru tahminler yapmakla değil, aynı zamanda sermayeyi korumakla da ilgilidir.

6.1. Tasfiye (Liquidation)

Vadeli işlemlerde en büyük risk tasfiyedir. Eğer piyasa, pozisyonunuz aleyhine hareket eder ve marjınız, sürdürme marjının altına düşerse, borsa pozisyonunuzu otomatik olarak kapatır. Bu, yatırdığınız tüm teminatı kaybetmeniz anlamına gelir.

• **Önlem:** Daima pozisyon büyüklüğünüzü ve kaldıracınızı dikkatlice hesaplayın. Daha düşük kaldıraç kullanmak, tasfiye fiyatını piyasa hareketlerine karşı daha güvenli bir mesafeye iter.

6.2. Rollover (Taşıma) Stratejileri

Perpetual sözleşmelerde sürekli fonlama maliyetleri birikmeye başladığında veya tüccar belirli bir vade sonu tarihine odaklanmak istediğinde, Mart sözleşmelerine geçiş yapmak (rollover) yaygın bir uygulamadır. Bu, bir sözleşmeyi kapatıp, aynı anda bir sonraki ayın sözleşmesini açmayı içerir. Bu süreçte, fonlama oranı farkları ve sözleşmeler arasındaki fiyat farkı (basis) maliyeti etkiler.

6.3. Kurumsal Yaklaşım ve Raporlama

Büyük oyuncular, vadeli işlemlerini sadece spekülasyon amaçlı kullanmazlar; aynı zamanda hedging (riskten korunma) ve arbitraj için de kullanırlar. Kurumsal düzeyde, tüm işlemlerin titizlikle izlenmesi ve raporlanması gerekir. Her işlem, pozisyon büyüklüğü, giriş/çıkış fiyatları ve kullanılan kaldıraç oranı açısından kaydedilmelidir. İşlem Raporlama süreçleri, verimlilik ve uyumluluk açısından hayati öneme sahiptir.

Bölüm 7: Ötesi: Yapılandırılmış Ürünler ve Yeni Gelişmeler

Kripto türev piyasası sürekli evrim geçirmektedir. Perpetual ve Mart sözleşmelerinin ötesinde, daha karmaşık ürünler de ortaya çıkmaktadır:

7.1. Vadeli İşlem Opsiyonları (Futures Options)

Vadeli işlem opsiyonları, tüccara belirli bir tarihte bir vadeli işlem sözleşmesini belirli bir fiyattan alma (Call) veya satma (Put) hakkı verir, ancak yükümlülük getirmez. Bu, kaldıraçlı pozisyonlara karşı sınırlı riskle korunma imkanı sunar.

7.2. Quanto ve Margined Sözleşmeler

• **Quanto Sözleşmeleri:** Bu sözleşmelerde, sözleşmenin değeri bir varlığa bağlıdır (örneğin BTC/USD), ancak ödeme ve teminat farklı bir varlık (örneğin USDT veya BTC) cinsinden yapılır. Bu, döviz kuru riskini (USD'nin BTC'ye karşı hareketini) ortadan kaldırır, ancak teminat varlığının kendi fiyat riskini getirir.
• **Cross Margin vs. Isolated Margin:** Tüccarlar, tüm hesap bakiyesini teminat olarak kullanan "Cross Margin" veya sadece o pozisyona ayrılan teminatı kullanan "Isolated Margin" arasında seçim yapabilirler. Isolated Margin, tek bir pozisyonun tasfiyesinin tüm hesabı etkilemesini önler.

Sonuç

Kripto vadeli işlem piyasası, Bitcoin ve diğer kripto paraların fiyat hareketlerinden yararlanmak isteyenler için güçlü bir araç seti sunmaktadır. Perpetual sözleşmeler, esneklik arayanlar ve sürekli piyasa maruziyeti isteyenler için idealdir, ancak fonlama oranlarının maliyetini yönetmeyi gerektirir. Mart sözleşmeleri ise, belirli bir vadeye odaklanan ve fonlama maliyetlerinden kaçınmak isteyenler için uygun bir alternatiftir.

Hangi sözleşme türünü seçerseniz seçin, kaldıraç, marj yönetimi ve tasfiye riskleri hakkında derinlemesine bilgi sahibi olmak zorunludur. Kripto türev piyasasında başarılı olmak, sadece piyasayı okumaktan değil, aynı zamanda finansal disiplini korumaktan geçer.

Önerilen Vadeli İşlem Borsaları

Borsa	Vadeli işlemler avantajları ve hoş geldin bonusları	Kayıt / Teklif
Binance Futures	125×’e kadar kaldıraç, USDⓈ-M kontratları; yeni kullanıcılar 100 USD’ye kadar hoş geldin kuponu alabilir, ayrıca spot işlemlerde ömür boyu %20 indirim ve ilk 30 gün vadeli işlemlerde %10 indirim	Hemen kaydol
Bybit Futures	Ters & lineer perpetual sözleşmeler; 5 100 USD’ye kadar hoş geldin paketi, anında kuponlar ve görevleri tamamlayarak 30 000 USD’ye kadar kademeli bonuslar	İşlem yapmaya başla
BingX Futures	Kopya işlem ve sosyal özellikler; yeni kullanıcılar 7 700 USD’ye kadar ödül ve işlem ücretlerinde %50 indirim kazanabilir	BingX’e katıl
WEEX Futures	30 000 USDT’ye kadar hoş geldin paketi; 50–500 USD arası depozit bonusları; vadeli işlem bonusları işlem ücretlerinde ve alım satımda kullanılabilir	WEEX’e kaydol
MEXC Futures	Vadeli işlem bonusları marj veya ücret ödemesi olarak kullanılabilir; kampanyalar depozit bonuslarını içerir (örnek: 100 USDT yatır → 10 USD bonus kazan)	MEXC’e katıl

Topluluğumuza Katılın

Sinyaller ve analizler için @startfuturestrading kanalımıza abone olun.